A Vitamini Nedir, Hangi Besinlerde Bulunur Faydaları Nelerdir?

Vitamin A ilk tanınan vitaminlerdendir. 1913 yılında yapılan çalışmalarda bazı yağların büyümeye yardım ettikleri ve dolayısıyla bu yağların içinde genç farelerin büyümeleri ve sağlıklı olmaları için önemli bir etmenin ortaya koymuşlardır. Yağda eriyen bu etmene "a etmeni" denmiştir. Genç farelerin, saf karbonhidrat, protein ve minarellerden oluşan diyetin TEREYAĞI, YUMURTA SARISI eklenerek beslendiklerinde sağlıklı oldukları ve büyüdükleri; KUYRUK YAĞI ve MISIR YAĞI eklendiğinde ise büyümenin durduğu ve gözlerin bozulduğu görülmüştür.

A vitamini aktivitesi taşıyan öğeler steroid grubuna dahildir. Vitamin a aktivitesi taşıyan molekülleri 2 grubta toplayabiliriz:

1. hayvansal dokularda a vitamini aktivitesi taşıyanlar; retinol, retinal ve retinoid asittir.

2. bitkisel yiyeceklerdeki sarı-turuncu pigmentte bulunan karotenoidler ince bağrsak mukozaları ve karaciğerde retinole dönüşerek a vitamini etkinliği gösterirler.

KAYNAKLARI

Hayvansal yiyeceklerden en çok:

• balık karaciğer ve vücut yağı

• karaciğer

• süt ve süt yağı

• yumurta sarısı

Karetenoidler en çok sarı, turuncu ve yeşil sebze-meyvelerde bulunur. Hayvanlar, bitkilerden karotenleri alarak A vitamini yaparlar.

Diyetle alınan karotenlerin bir kısmı ince barsaklarda yağ parçacıkları içinde emilir ve lenf yolu ile karaciğere taşınır. İnsan vücudundaki vitamin A'nın %90 ı karaciğerde depolanır. Kandaki vitamin a düzeyi karaciğerdeki depo boşalana kadar durağandır. Karaciğerdeki depolar boşalınca kandaki düzey düşmeye başlar. Protein-enerji malnütrisyonunda serum vitamin A, RBP(retinol bağlayan protein) ve Prealbumin konsantrasyonlarının düşüğü gözlenmiştir. Vitamin A yetersizliği olmayan kuvaşiorkorlu çocuklar, vitamin A'sız , enerji ve proteinden zengin diyetle iyileştirildiklerinde serum vitamin A ve RBP konsantrasyonları yükselmiştir. Siroz gibi karaciğer hatalıklarında RBP ve prealbumin azaldığında, çinko yetersizliğinde de A vitamini yetersizliği oluştuğu gözlenmiştir.

A Vitamininin Vücutta Emilimi;

1. Vitamin A ve karotenlerin ince barsaklardan emilebilmesi için yağın ve safranın bulunması gerekir. Yağın emilimini etkileyen tüm etmenler (çölyak hastalığı, safra kesesi yetersizlikleri) A vitamini emilimini etkiler.

2. Hayvansal kaynaklı vitamin A'nın (retionidler) tamamı emilebilirken bitkisel kaynaklı karotenlerin emilmesi %35-65 oranında değişmektedir.

3. İnce barsaklarda mineral yağların varlığı (emilmeyen yağlar) varlığı yiyeceklerdeki vitamin A ve karotenlerin emilmesini engeller. Vitaminler bu yağlarda eriyerek emilmez hale gelir ve gaita ile atılır.

4. Vitamin A'nın aktif durumda bulunmasında antioksidant özelliklerinden dolayı vitamin E ve vitamin C yardımcıdırlar.

5. Diyette bulunan yağ, a vitamininin vücuda alınmasında önemli bir etmendir. Karotenleri içeren sebzeler ve meyveler yağ bulunan bir yemekle veya yeter miktarda yağ eklenerek tüketilmektedir.

6. Giardiasis(kancalı kurt) ve askariasis gibi barsak parazitlerinin varlığında vitamin a'nın emilimi azalır.

A Vitamininin Vücut Çalışmasındaki İşlevleri;

• Vitamin A, gözün değişik ışık durumlarında görebilmesi ile ilgilidir. Gözün ışığa duyarlı retina tabakasında alaca karanlıkta görmeyi sağlayan rodopsin pigmenti vardır. A vitamini yetersizliğinde rodopsinin rejenerasyonu gecikir ve gece körlüğü oluşur.

• Vitamin A, büyüme için gereklidir. A vitamininin rolü epitel dokuların sağlığı ve kemiklerin gelişimi ile ilgilidir.

• Vitamin A , üreme için gerekidir. Etkinliği spermatogenesis ve dölün büyümesi aşamalarında olmaktadır.

• Kansere karşı koruyucudur.

• A vitamini bağışıklık sisteminin yeterliliği için de gereklidir. Hücresel bağışıklık, fagozit etkinliği, antikor oluşumu ve komplement etkinliklerinde rol alır. Bu nedenle A vitamini antienfeksiyon vitamin olarak da bilinmektedir.

• Vitamin A, demir metabolizması ve troid hormonları ile de ilintilidir. Troid hormonu T4'ün daha etkin olan T3'e dönüşmesinde rolü vardır.

A Vitamini Yetersizliği Hastalıkları;

Vitamin A yetersizliğine bağlı gece körlüğü eski çağlardan beri bilinmektedir. Deri, mide, bağırsak, akciğer enfeksiyonları ve yetersizlikleri ortaya çıkmaktadır. Mide ve barsaklarda ülser ve emilme bozukluklarındaki etmenlerden biridir. Yetersizliğinde Bitot lekesi görülmektedir ve tedavi gecikirse körlükle sonuçlanabilmektedir. Trahom (göz hastalığı) görülebilir. Kemiklerin ve dişlerin sertleşmesinde ve protein sentezindeki etkinliği sebebi ile yetersizliğinde büyüme yavaşlar. A vitamini yetersizliğinden kaçınılmalıdır.